زبان‏شناسي قرآن

پدیدآوراحمد عابدینی

تاریخ انتشار1388/09/22

منبع مقاله

share 846 بازدید
زبان‏شناسي قرآن

احمد عابديني

چرا در برخي از سوره هاي قرآن«اللّه» بسيار زياد به كار رفته و در برخي سوره‌ها كمتر؟ مثلاً:سوره«طه» و سوره «حج» از نظر تعداد صفحات تقريباً مساويند ـ هر يك ده صفحه ـ ولي در سوره حج، هفتاد و پنج بار لفظ «اللّه» تكرار شده و در سوره طه تنها شش بار اين لفظ به كار رفته است و در عوض در سوره طه چهار بار لفظ «رحمان» به كار رفته كه در سوره حج ، اصلاً به كار نرفته است.
سوره مريم اگر چه از سوره حج كوچكتر است و تقريباً سه چهارم آن است؛ولي تنها هشت بار لفظ«اللّه» را در خود جاي داده است؛ اما در عوض شانزده بار لفظ«رحمان» در آن به كار رفته است و ركورد دار است و هيچ سوره‌اي به پاي آن نمي‌رسد.
اگر سوره توبه را نيز در فهرست مقايسه‌اي خود بياوريم،نتيجه‌ها جالبتر مي‌شود؛ زيرا سوره توبه اگر چه بيست و يك صفحه است و تقريباً دو برابر سوره طه و از مجموع طه و مريم كمي بيشتر است؛ ولي تعداد كلمه«اللّه» هاي آن حدود صد و هفتادتاست، حدوداً ده برابر مجموع كلمه«اللّه» هاي آن دو سوره است و اصلاً لفظ«رحمان» در سوره توبه و سوره حج يافت نمي‌شود.
از هشت باركلمه«اللّه» به كار رفته در سوره مريم سه تاي آن«من دون اللّه» مي‌باشد كه در واقع بار معنايي عبارت روي اين كلمه نيست،لذا مورد بحث قرار نمي‌دهيم. و تنها به اين نكته اشاره مي‌كنيم كه چون مسيحيان و يهوديان، تعبيرهاي ديگري از خداوند داشتند و لفظ«اللّه» در نزد آنان شناخته شده نبود،قرآن اين لفظ را در آن داستان به كار نبرده،مگر از زبان حضرت عيسي «اني عبداللّه» و….
اما در سوره توبه و حج كه مخاطبش مردم مكه بودند،لفظ«اللّه» را مي‌شناختند و نامه‌هايشان با «بسمك اللهم» شروع مي‌شد و اگر از آنان پرسيده مي‌شد؛ زمين، آسمان و … را چه كسي آفريده، مي‌گفتند:«اللّه».1
پس لفظ «اللّه» در نزدشان شناخته شده بود و در مقابل«رحمان» را نمي‌شناختند به گونه‌اي كه وقتي به آنان گفته شد؛ براي «رحمان» سجده كنيد،‌گفتند:«رحمان» چيست؟
«و اذا قيل لهم اسجدوا للرحمن قالوا و ما الرحمن… و زادهم نفورا؛و چون به آنان گفته شود براي [خداي] رحمان سجده كنيد مي‌گويند«رحمان» چيست؟ … و بر رميدنشان مي‌افزايد».(سوره فرقان، آيه 60)
آنگاه قرآن نيز براي اين افراد اصلاً لفظ«رحمان» را به كار نبرد و الفاظ مناسب با فهم و طبعشان را به كار برد.

نتيجه:

1. قرآن نه تنها در بيان معارف خويش لفظ‌هاي استعمال شده در بين مردم حجاز را به كار برده؛ بلكه براي بيان عقايد اقوام ديگر نيز از الفاظ متداول در نزد همان اقوام استفاده كرده است.
2. قرآن از زبان حضرت عيسي«اني عبداللّه»2 يا «و ان اللّه ربي و ربكم»3 را به كار برد تا روشن سازد اگر چه مردم لفظ‌هاي ديگري را به كار مي‌برند؛ ولي حقيقتي كه حضرت عيسي(ع) دنبال آن بود همان«اللّه» ذات داراي همه كمالات بود.
3. اينكه برخي از دانشمندان غربي مي‌گويند: نمي‌توان بين قرآن و انجيل يا قرآن و تورات مقايسه كرد و برتري يكي بر ديگري را يافت؛ زيرا كه هر يك زبان و ادبيات خاص خود را دارند، نظير شعر سعدي و شعر حافظ كه هر يك ويژگي خودشان را دارند. اين مقايسه و مطلب درست نيست؛ زيرا قرآن در هنگام بيان قصه‌هاي انبياي هر قوم، زبانشان، كلماتشان و اصطلاحات همان قوم را مطرح ساخته‌است. بنابراين جملاتش نظير شعرهاي سعدي و حافظ نيست كه در دو قالب و دو سبك جدا باشد؛ بلكه در همان قالب كتاب‌هاي پيشين سخن گفته؛ اما برتري‌هايي دارد كه اين كتاب را«مهيمن» و داراي سيطره بر آنها قرار داده است.

پاورقيها:

1.سوره عنكبوت آيه 61 و 63،سوره لقمان آيه 25،سوره زمر آيه 38 و سوره زخرف آيه 87.
2. سوره مريم، آيه 30 .
3. سوره مريم، آيه 36.

مقالات مشابه

روح معنا ره‌آوردِ بدیع قرآن؛ مؤثر در فهم گزاره‌های دین

نام نشریهتفسیر و زبان قرآن

نام نویسندهمحمد حسین مهدوی‌نژاد, مهدی اخوت

ارزیابی نظریه زبان‌شناختی نصر حامد ابوزید درباره قرآن

نام نشریهتفسیر و زبان قرآن

نام نویسندهمحمدباقر عامری‌نیا, عباسعلی فراهتی

جدال کلامی حدوث و قدم کلام الهی به مثابه مقدمه ای بر مسئله زبان قرآن

نام نشریهقرآن و حدیث

نام نویسندهامید حسینی‌نژاد, رقیه سادات شجاعی

چیستی،چرایی و چگونگی زبان قرآن

نام نشریهقرآن و حدیث

نام نویسندهاسمر جعفری, لامحسین اعرابی

تبیین تحلیل رابطه متن و مخاطب در پیام‌های قرآن

نام نشریهکتاب قیم

نام نویسندهفتحیه فتاحی‌زاده, مرضیه ذاکری, حسین بخشعلی سلطانی

گونه شناسی مفاهیم قرآن و قلمرو فهم عرفی

نام نشریهذهن

نام نویسندهعلیرضا قائمی‌‎نیا, ابوالقاسم علیدوست, محمدحسین رفیعی

علامه طباطبایی و زبان نمادین و انشایی در قرآن

نام نشریهتفسیر و زبان قرآن

نام نویسندهمحمد محمدرضایی, ناصر محمدی, سیدعلی علم الهدی, مریم شریف‌پور

سه نظریه درباره زبان دین و شش مفسر قرآن

نام نشریهفلسفه دین

نام نویسندهمیرسعید موسوی کریمی, حمیده طهرانی حائری